21.09.10 Leuven en Louvain-la-Neuve: expo Mayombe – meesters van de magie
Deze collectie werd 100 jaar geleden verzameld in Mayombe, een streek in Neder-Congo, en naar België gezonden door Leo Bittremieux, missionaris van Scheut. Ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo brengt M deze zeldzame stukken weer samen in één tentoonstelling.
Mayombe is een bosrijk gebied ten noorden van de monding van de Congostroom.
De Belg Leo Bittremieux, leefde er vanaf 1907. Hij kende als geen ander het Kiyombe, de taal van de regio en hij was oprecht geïnteresseerd in haar inwoners, de Yombe. Behalve missiewerk verrichtte hij ook onderzoek naar hun taal en cultuur en publiceerde hij zijn bevindingen.
In de volgende decennia zond Bittremieux honderden beelden en voorwerpen met bijbehorende documentatie naar België. Ze waren bestemd voor het etnografisch museum van de Leuvense universiteit en dienden onder meer voor de opleiding van de kolonialen in spe. In de loop van de twintigste eeuw verhuisden de objecten verschillende keren. Bij de splitsing van de universiteit aan het einde van de jaren zestig werd een deel van de verzameling aan de Université Catholique de Louvain (UCL) toevertrouwd.
Daarnaast stuurde Bittremieux een omvangrijke collectie etnografica naar het Museum van Belgisch Congo in Tervuren. Door het onderzoek van de missionaris is deze collectie bijzonder goed gedocumenteerd. Dàt in combinatie met de ouderdom, de zeldzaamheid en de vormelijke kwaliteiten van de objecten, tilt de verzameling op internationaal niveau.
Vandaag de dag worden deze onschatbare getuigen van de Yombe-cultuur bewaard in de collecties van de K.U.Leuven, de UCL en het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. Ze dienen als studie- en referentiemateriaal voor onderzoekers en worden geregeld voor tijdelijke tentoonstellingen uitgeleend aan musea in binnen- en buitenland. Ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo brengt M deze waardevolle objecten, die vanuit historisch en antropologisch oogpunt één geheel vormen, voor het eerst weer bijeen in één tentoonstelling.
DE TENTOONSTELLING
De tentoonstelling Mayombe. Meesters van de magie wil in de eerste plaats de fascinerende schoonheid van de rituele objecten van de Yombe tonen. De tentoonstelling opent met een sterke presentatie van veertien antropomorfe krachtbeelden. Voor deze objecten wordt in het Kiyombe het woord nkisi (mv. minkisi.) gebruikt dat zowel aan de beelden refereert als aan de geesten die er in huizen. Dit kunnen voorouders zijn die terug naar de wereld van de levenden komen, landgeesten of gewelddadige hemelgeesten. Deze laatste categorie is bekend onder de naam minkisi nkondi. Vele van die beelden zijn bezaaid met spijkers, nagels, lemmers en wiggen. In en op het beeld is een magische lading of bilongo aangebracht die het object zijn kracht verleent.
De basisingrediënten hiervan zijn witte klei en rood poeder, aangevuld met diverse materialen zoals kruiden, vel, haren, nagels, tanden, keitjes en buskruit. Dragers van bilongo kunnen de vorm aannemen van een mens of een dier, maar vaker nog gaat het om een recipiënt: een zak, een mand, een kalebas, een fles, een doos of een schelp. Hoewel er veel meer van geproduceerd werden, zijn de niet-antropomorfe minkisi esthetisch minder spectaculair en daarom betrekkelijk zeldzaam in westerse verzamelingen. De verscheidenheid in magische vormen komt in de tentoonstelling duidelijk aan bod.
Mayombe. Meesters van de magie vertelt hoe de Yombe minkisi aanriepen om genezing of bescherming te verkrijgen, om rijkdom en macht te verwerven of om wraak te nemen op een vijand. Minkisi kwamen tot stand door samenwerking tussen een beeldhouwer en een expert in rituelen, de nganga. De nganga kocht zijn beelden bij een beeldhouwer. Hij activeerde de objecten daarna door er metalen of andere voorwerpen aan toe te voegen, door buskruit te laten ontploffen, door witte klei uit te smeren of er gin over te gieten.
Via deze rituele objecten biedt de tentoonstelling een kijk op het functioneren van de samenleving in Mayombe omstreeks 1910. De betekenis en context van de voorwerpen worden toegelicht. Heel wat voorwerpen vertellen over de initiatie van de jongens (khimba) en meisjes (khumbi) en hun voorbereiding op het leven als volwassenen en op het huwelijk. Bittremieux beschreef uitvoerig de khimba-initiatie waarbij de jongens zich tot drie jaar lang in het woud terugtrokken. Ook lemba komt aan bod. Dit was een genootschap met een belangrijke regulerende functie, waarvan alleen rijke chefs en gegoede handelaren lid konden worden. De tentoonstelling eindigt met grote, polychrome beelden die de graven van de voorouders sierden.
Mayombe. Meesters van de magie toont een collectie die vandaag voor een groot deel tot het academische erfgoed behoort. Ze wordt voornamelijk bewaard in de universitaire depots. Ook de relatie tussen Congo en de universiteit komt tijdens deze tentoonstelling aan bod. In een epiloog worden foto's van de universitaire campus in Congo, Lovanium, uit de jaren vijftig gecombineerd met actuele foto's van Belgisch topfotograaf Carl De Keyzer.
SAMENWERKING
Mayombe. Meesters van de magie is het resultaat van een samenwerking tussen de Katholieke Universiteit Leuven (K.U.L.), de Université Catholique de Louvain (UCL.), het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Tervuren (KMMA) en M – Museum Leuven.
Een aangepaste versie van de tentoonstelling zal te zien zijn in het Musée de Louvain-la-Neuve (UCL) van 8 april tot 3 juli 2011.
PUBLICATIE
De tentoonstelling wordt begeleid door een rijk geïllustreerd publieksboek.
Mayombe. Rituele beelden uit Congo verschijnt bij uitgeverij Lannoo in het Nederlands, Frans en Engels. Naast een uitgebreid catalogusgedeelte, bevat het bijdragen van wetenschappers en experts en een aantal nooit eerder gepubliceerde foto's. Te koop in de M-shop.
Mayombe. Meesters van de Magie is een realisatie van M – Museum Leuven in samenwerking met
PRAKTISCHE INFO
M – Museum Leuven
L. Vanderkelenstraat 28
3000 Leuven
tel. 016 27 29 29
Open: di. tot zo. van 11u00 tot 18u00 – do. tot 22u00 – gesloten op ma.