27.09.18 Pleidooi om Congolese goederen en menselijke resten terug te geven (open brief)

Meer dan 90 procent van de Afrikaanse klassieke kunstwerken bevindt zich niet meer in Afrika. Ze zijn geroofd tijdens de kolonisatie en behoren nu tot de collectie van Europese instellingen, zoals het British Museum, het Musée du Quai Branly of in ons land het AfricaMuseum in Tervuren. Je kunt geen diepgravende interculturele dialoog aangaan op basis van plundering en koloniale moorden. De instellingen moeten de gestolen goederen teruggeven.

De vzw Bamko-Cran en haar 36 internationale medeondertekenaars vragen de Belgische overheid om actie te ondernemen. Het is een morele kwestie, maar ook een economische, aangezien de gestolen goederen onontbeerlijk zijn voor de ontwikkeling van het toerisme in Afrika.

Vandaag bevinden er zich ongeveer 300 Congolese schedels in België. Over hoe die hier zijn geraakt, is weinig geweten. De archieven zijn ‘zoekgeraakt’. Een daarvan is de schedel van het Congolese dorpshoofd Lusinga Iwa Ng’ombe. De Belgische militair Émile Storms liet hem in 1884 onthoofden en stal zijn schatten. Die worden ‘bewaard’ in het AfricaMuseum. Bovendien legde Storms een verzameling hoofden aan van onthoofde leiders. Hij bracht drie schedels terug naar België, waaronder die van Lusinga. Hij werd gebruikt voor pseudowetenschappelijke presentaties over de superioriteit van het blanke ras. De schedels worden nog steeds bewaard door het Museum voor Natuurwetenschappen en de ULB.

Je kunt geen diepgravende interculturele dialoog aangaan op basis van plundering en koloniale moorden

De jurist Christophe Marchand (de advocaat van de familie Lumumba) wees er al op dat wie stoffelijke overblijfselen van vermoorde personen verbergt, een gevangenisstraf van drie maanden tot twee jaar riskeert (artikel 340 van het Wetboek van Strafrecht). Dezelfde redenering gaat op voor gestolen culturele objecten. Marchand kaartte ook het ‘witwassen’ van goederen aan, wat eveneens strafbaar is. Er wordt rekening gehouden met de langdurige schade die gekolonialiseerde volkeren hebben geleden, maar ook met de voordelen die koloniale misdaden hadden voor de koloniserende machten.

We zien dat België achterop hinkt op het vlak van teruggave. In soortgelijke zaken boeken Frankrijk, Canada en Duitsland sneller vooruitgang. Het Cran, een ngo die ijvert voor de teruggave van Afrikaanse schatten, kwam na vier jaar onderhandelen met de Franse regering eindelijk tot een overeenkomst. In november 2017 zei president Emmanuel Macron: ‘Afrikaans erfgoed mag zich niet alleen in particuliere collecties en Europese musea bevinden. Het moet een plaats krijgen in Parijs, maar ook in Dakar, Lagos, Cotonou (…). Dat zal een van mijn prioriteiten zijn. In de komende vijf jaar wil ik dat aan alle voorwaarden wordt voldaan voor een terugkeer van Afrikaans erfgoed naar Afrika.’ Sindsdien heeft de Franse president twee deskundigen aangesteld om dat uit te voeren.

We kunnen de internationale dynamiek niet negeren. We kunnen niet toestaan dat het debat over de teruggave overal plaatsvindt, behalve in België. Dus vragen we:

1. Dat de staatssecretaris voor Wetenschappelijk Onderzoek afstand neemt van eigendom dat is verkregen door plundering, diefstal en moord.

2. Teruggave van uit Afrika gestolen schatten en menselijke resten van koloniale bloedbaden.

3. Dat gerechtigheid geschiedt en dat er financiële compensaties komen.

4. Een moratorium op de heropening van het AfricaMuseum en de tentoonstelling van voorwerpen die verkregen zijn door diefstal, plundering en gedwongen bekering.

5. De benoeming van een groep multidisciplinaire deskundigen die een teruggaveplan zullen ontwikkelen.

6. Dat de hoogste autoriteiten van de Belgische staat officieel hun excuses aanbieden.

Op 16 oktober organiseert de vzw een conferentie in het Franstalig Brussels parlement over dit onderwerp.

Een open brief die is verschenen in diverse Belgische kranten – 27.09.18

Ilke Adam (VUB)

Gia Abrassart (journaliste Café Congo)

Rachida Aziz (schrijfster)

Hamza Belakbir (hoofdredacteur Politique Web)

Mustapha Chairi (voorzitter Collectif contre l’Islamophobie en Belgique)

Véronique Clette-Gakuba (ULB)

Heleen Debeuckelaere (auteur en historica)

Tahir Della (ISD-Bund)

Matthias De Groof (Helsinki University)

Georgine Dibua Mbombo (Bakushinta)

Sarah Demart (Université de Saint-Louis Bruxelles)

Ludo De Witte (auteur)

Marie Godin (Oxford University)

Charles Didier Gondola (Indiana University – Purdue University)

Nicole Grégoire (FNRS, ULB)

Hare Majesteit de Koningin Diambi Kabatusuila (Kasaï/RDCongo)

Sibo Kanobana (UGent)

Christian Kopp (Berlin Postkolonial)

Mnyaka Sururu Mboro (NGO alliance ‘No Humboldt 21!’)

Anne Westi Mpoma (kunsthistorica)

Laura Nsengiyumva (KASK, UGent)

Modi Ntambwe (ArtDéCycles)

Jacinthe Mazzocchetti (Universiteit Louvain-la-Neuve)

Monique Mbeka Phoba (filmregisseur)

Toma Muteba Luntumbue (kunsthistoricus)

Jean Muteba Rahier (Florida International University)

Maître Brice Nzamba (advocaat, Bamko-Cran)

Nel Tsopo Nziemi (Brukmer magazine)

Mireille-Tsheusi Robert (Bamko-Cran asbl)

Allen F. Roberts (Universiteit van Californië)

Louis-Georges Tin (eerste staatsminister van de Afrikaanse Diaspora.)

Joseph Tonda (Universiteit Omar Bongo de Libreville)

Martin Vander Elst (Universiteit Louvain-la-Neuve)

Bob White (Universiteit van Montréal)

André Lye Yoka (Institut National des Arts; INA-Kinshasa-RD-Congo)

Zijne Majesteit de Koning Tchiffi Zié (Ivoorkust)