Tshisekedi en zijn Belgische bruid (Mathieu Zana Etambala)

(Opinie)

Nu Félix Tshisekedi in ons land is, wil Mathieu Zana Etambala enkele bedenkingen met hem delen. Zal de nieuwe president van Congo wel werk maken van hervormingen?

Geachte president,
Beste Félix,

Ik stel me soms voor hoe het eraan toeging tijdens de onafhankelijkheidsceremonie op 30 juni 1960. Koning Boudewijn sprak: ‘Oh reine leopoldiaanse blomme; wa syt gy scone gedomme!’ Toen stond Patrice Lumumba recht en zei: ‘Hier liggen hun lijken als zaden in het zand, hoop op den oogst oh Congoland!’ De ene parafraseerde de Vlaamse dichter Stijn Streuvels, de andere Cyriel Verschaeve. U kent wellicht geen van beide Vlaamse poëten, maar dat geldt ook voor de meeste Vlamingen. In werkelijkheid liep het anders die dag, maar Lumumba zette koning Boudewijn in elk geval wel op zijn plaats met zijn redevoering.

Ze bleken een totaal andere visie te hebben over het koloniale verleden van Congo. Dat mensen een verschillende kijk kunnen hebben op het verleden, is maar normaal. Je kunt in je leven zelfs twee tegenstrijdige historische visies ontwikkelen. Neem nu Lumumba. Toen hij in mei 1956 met een groep évolués een bezoek bracht aan België, noteerde hij in zijn dagboek dat Leopold II een grote vorst was met enorm veel sympathie voor zijn zwarte onderdanen. Hij legde samen met zijn metgezellen een bloemenkrans neer aan het ruiterstandbeeld op de Troonplaats niet ver van de Matongewijk, dat nu geregeld wordt beklad.

Toen hij op 30 juni 1960 als premier het woord nam, had hij een gevangenisstraf achter de rug. Dat kan een mens al eens een andere kijk bezorgen op de maatschappij. De Congolezen waren toen trouwens verbaasd over de bizarre houding van de Belgen. Die hadden Lumumba eerst als een vulgaire boef enkele maanden in de bak geworpen om daarna de rode loper voor hem uit te rollen in Melsbroek. Toen hij premier werd, kreeg hij een woning in de blanke residentiële wijk. Het kan verkeren.

Daaraan dacht ik toen ik u maandagavond in Brussel zag landen. Jarenlang woonde u in België. U moest kranten verdelen of peren gaan plukken in Limburg om te overleven. Wanneer u problemen had met Electrabel- of andere facturen, werd u niet gespaard door het gerecht. U had geen tijd om uw studies aan een Brusselse hogeschool af te werken. In de jaren negentig waren het de witte paters van Leuven die u op zondagnamiddag hun grote ontvangstzaal ter beschikking stelden als vergaderzaal voor de UDPS, want uw partij had zelf geen middelen.

Zoals velen uit de Congolese diaspora hebt u wellicht een gemengd beeld van de Belgische maatschappij. Nu wordt u eveneens met de rode loper ontvangen op het militair vliegveld van Melsbroek, mag u gaan ontbijten bij ontslagnemend premier Charles Michel en lunchen bij de koning en de koningin. Een beleefdheidsbezoek aan de Limburgse fruittelers of bij Bpost staat waarschijnlijk niet op uw programma. De diamantairs en havenbedrijfsleiders van Antwerpen zullen u met de nodige egards ontvangen. Het kan inderdaad verkeren.

Ik veroorloof mij een metafoor. U bent naar hier gekomen om u te presenteren aan de familie van de Belgische bruid die u begeert, en u hebt enkele geschenken mee, zoals de heropening van het Schengenhuis in Kinshasa en het consulaat in Lubumbashi. Maar wanneer u haar wenst te huwen, zult u terug moeten keren voor het kokanga lopango – om ‘het hof’ te sluiten – zodat niemand anders met uw toekomstige bruid kan weglopen. Een erger scenario zou zijn dat de toekomstige bruid het hof ontvlucht om met iemand anders een liefdesavontuur te beleven. Welke geschenken zult u dan meebrengen? Uiteindelijk volgt de libala of het eigenlijke huwelijk, waarbij de volle bruidsschat moet worden betaald. Mensen uit Kasaï weten dat die prijs niet gering is. U hebt me daar vroeger trouwens enkele keren aan herinnerd, omdat ik een meisje uit uw dorp ten huwelijk had gevraagd.

Wanneer u uzelf voorstelde als de nieuwe president van Congo, beweerde u dat uw voorganger de grootste staatsman was uit de Congolese geschiedenis. Dat deed ons veel pijn. Later vernamen we dat er een nieuw paleis zou worden gebouwd, omdat uw voorganger weigerde het oude te verlaten. Dat vonden we niet fijn. De recente mysterieuze verdwijning van 15 miljoen dollar door het gesjoemel van Vital Kamerhe, uw kabinetschef, viel evenmin in goede aarde.

U hebt gratis lager onderwijs beloofd. Maar sorry, dat is nogal paternalistisch. Het onderwijs is net zoals de gezondheidszorg ziek en moet worden hervormd. Bovendien snakken de Congolezen naar werk en eerlijke lonen, zodat zij zelf het schoolgeld van hun kinderen en ziekenhuisfacturen kunnen betalen.

Daar wringt het schoentje. Gaat u de uitdaging aan om jobs te creëren voor de Congolezen? België en de internationale gemeenschap zouden daarna met financiële steun over de brug mogen komen. Geeft u de dynamische, commerciële, economische, industriële en morele krachten van uw land kansen? Daarvoor zult u zich wel moeten ontdoen van de vele hielenlikkers in uw omgeving. Zou u niet beter luisteren naar enkele inlandse hofnarren die, zoals in de westerse middeleeuwen, waarheden en kritiek naar het koninklijke hoofd durven te slingeren?

Immense administratieve, fiscale en economische hervormingen zijn noodzakelijk als u een ernstig investeringsklimaat wilt ontwikkelen. Schoenenfabriek Bata is opgedoekt, Texaf is een simpel immobiliënkantoor geworden en produceert geen textiel meer en de cementfabriek van Lukala (Kongo Central) wordt kapot gepest. Plantations Lever au Congo (Unilever) wierp jaren geleden al de handdoek in de ring en de BCDC (Banque Commerciale du Congo) werd onlangs door het Keniaanse Equity Bank overgenomen. Dat voedt het wantrouwen van buitenlandse investeerders.

Na dit bezoek vertrekt u naar Washington. In de provincies Noord- en Zuid-Ubangi, Bas- en Haut-Uele, Tshuapa, Mai Ndombe, Mongala en Noord-Katanga hopen de mensen dat u de tijd zult vinden om hen ook eens te ontmoeten. Wees gerust, het onthaal zal hartelijk zijn. Fufu of bidia en palmwijn zullen zeker niet ontbreken. Hopelijk bent u niet vergeten hoe u een olielamp moet aansteken, want de elektriciteit van de stuwdammen van Inga heeft de weg naar Zuid-Afrika wel gevonden, maar het geitenpaadje dat naar die provincies leidt niet.

Mathieu Zana Etambala, 18.09.19

Een opiniebijdrage die vandaag ook verscheen in de krant De Standaard.

Beeld – bron: ASTM