Coronavirus in Congo: overheidscommunicatie doet meer kwaad dan goed (MO)
KINSHASA – Als je een levensbedreigende situatie voor een hele natie alleen maar succesvol kan aanpakken mits de hele bevolking eensgezind samenwerkt, dan weet je hoe belangrijk de communicatie met die bevolking is. Wij verkeerden hier in Congo in de waan dat de collectieve titanenstrijd die we in het oosten van het land 20 maanden lang hebben gevoerd tegen het ebolavirus een harde maar leerzame ervaring is geweest, zodat iedereen heeft geleerd uit de fouten en nu goed moet weten hoe je crisiscommunicatie aanpakt.
Helaas. Voor onze verbijsterde ogen slaan ze hier de ene na de andere flater die in een sneltempo elkaar opvolgen alsof ze gepland waren in een of ander pervers script.
Wel of niet besmet?
Voor onze verbijsterde ogen slaan ze hier de ene na de andere flater die in een sneltempo elkaar opvolgen alsof ze gepland waren in een of ander pervers script.
Het begon allemaal bij het eerste geval van corona in Kinshasa. Minister van Gezondheid Eteni Longondo verklaarde op 10 maart 2019 dat een Belg ziek was aangekomen in Congo. Maar al snel bleek dat absoluut niet te kloppen met de werkelijkheid en ging het om een Congolees uit Frankrijk die met een Brussels Airlines vlucht was overgevlogen. Hij werd geïsoleerd samen met zijn echtgenote in het hospitaal van de Sino-Afrikaanse vriendschap en heeft dat oord sindsdien genezen verlaten.
Op 23 maart werden twee personen geïsoleerd bij aankomst van een vlucht van Congo Airways in Lubumbashi: een vader en zijn zoon werden allebei positief bevonden en in quarantaine gestopt. Twee dagen later kwam het bericht uit het nationale laboratorium van het INRB dat hun stalen negatief bleken te zijn. Blijkbaar had de snelle test in Lubumbashi een vals positief resultaat gegeven. Maar dan ontspint zich in de media een verhaal waarbij volgens de enen de regering de twee onder dwang terug naar Kinshasa heeft overgevlogen voor behandeling, terwijl anderen beweren dat ze uit eigen beweging zijn teruggekeerd om zich goed te laten verzorgen. Tot vandaag weten we niet wat hun lot was.
Vrijdag 27 maart vroeg in de ochtend ontwaken we met nieuws dat hier inslaat als een bom: een eerste geval van COVID-19 werd vastgesteld in Noord-Kivu. Onze provincie is twee keer zo groot als België, dus wou iedereen weten waar precies: in Goma (dan komt het vanuit Rwanda), in Beni (dan vanuit Oeganda), in Butembo? Naarmate de onrust in de publieke opinie toeneemt, ontstaat er een vreemde radiostilte aan de kant van de overheid. Het duurt lang eer er duidelijkheid komt: eerst twittert de WHO dat de precieze locatie van het geval in kwestie nader onderzocht moet worden. Dan komt Gouverneur Carly Kasivita verkondigen dat er in zijn rechtsgebied geen enkel geval van coronavirus is vastgesteld. Dr. Muyembe vertoont zich dan zelf opnieuw in de media om zijn eigen bericht van die ochtend tegen te spreken en toe te geven dat het niet gaat om een geval in Noord-Kivu, maar wel in Ituri.
Achterdeur
Dat krijg je dan, in landen die helemaal niet voorbereid zijn op een epidemie als deze: omdat alle stalen van over het hele gigantische land naar Kinshasa moeten worden gestuurd, naar dat éne labo dat met zekerheid COVID-19 kan vaststellen, verlies je niet alleen veel tijd maar verhoog je ook de kans op vergissingen door verwarring tussen stalen.
Als je nu denkt dat de mensen zijn gerustgesteld dat het eerste geval buiten Kinshasa niet in Noord-Kivu is vastgesteld maar in Nyankunde, in de provincie Ituri, dan heb je geen idee van de Congolese geografie: Nyakunde ligt tussen Bunia en Komanda en elke dag komen er taxi’s aan in Butembo die dezelfde dag nog vanuit Bunia doorheen Nyankunde zijn gereden. Het coronavirus staat hier dus te kloppen aan de achterdeur.
Theater
De 35-jarige man blijkt actief te zijn in de mijnen. Het medisch verslag over zijn geval lekt meteen uit in de pers: op 20 maart begonnen de symptomen en dus was hij al enkele dagen eerder besmettelijk. Hij kwam bijgevolg met tientallen mensen in aanraking voor hij zich meldde in het ziekenhuis. Uit de anamnese blijkt dat hij niet in het buitenland heeft gereisd, wel dat zijn Chinese bazen in de mijn twee weken geleden naar Congo zijn teruggekeerd. Hoe het verder met hen is gegaan, daarover geen woord.
De dag erop verschijnt op de website “La voix de l’Ituri” een lang bericht waarin de man ontkent ziek te zijn: “Ik werd een paar dagen geleden gemarteld door soldaten toen ik in de gevangenis zat. Na mijn vrijlating ging ik naar het Nyankunde ziekenhuis om een goede behandeling te krijgen omdat ik pijn voelde in mijn borstkas. Ik werd normaal behandeld gedurende ongeveer een week, maar plotseling was ik verbaasd te horen dat ik coronavirus heb. Ik rook sigaretten, ik werd alleen verdacht omdat ik aan het hoesten was,” zei hij. Met andere woorden: van geen enkele van de gevallen buiten Kinshasa is duidelijk of het nu reële gevallen zijn of Congolees theater.
Thuisblijfplicht met tussenpauzes
In tussentijd heeft President Tshisekedi tot twee keer toe vergaande maatregelen getroffen. Ontzettend irritant aan zijn aanpak is dat het hele land weet dat de beslissingen zijn genomen, maar dan duurt het vaak nog 48 uur eer de inhoud daarvan aan de bevolking wordt kenbaar gemaakt. Een land dat zolang de adem moet inhouden krijgt het onvermijdelijk op de heupen.
Gelukkig dat hij na zijn tweede beslissingsronde aankondigde dat Kinshasa wordt geïsoleerd van de rest van het land. Iedereen had daar al om gevraagd, hij had gewoon geen andere keuze meer. De gouverneur van Kinshasa nam daarop die beslissing heel ernstig en werkte een plan uit om de bevolking van Kinshasa binnen te houden, of toch gedeeltelijk: hij verzon een thuisblijfplicht van vier dagen die afgelost wordt met twee dagen dat de bevolking zich kan gaan bevoorraden. Het systeem zou vanaf vandaag moeten worden ingevoerd. Maar nog voor het zover was, werd het hele plan alweer afgeblazen. De eerste minister riep gisteravond een vergadering samen waar, naar verluidt, de vrees voor plunderingen door een uitgehongerde bevolking en mogelijke opstanden van leger en politie hem hebben doen terugkrabbelen.
Het Ministerie van Economische Zaken heeft daarom alle basisbenodigdheden of massaconsumptieproducten voor het welzijn van de bevolking opgelijst om hun prijsevolutie in het oog te houden. Andere specifieke maatregelen die zijn genomen zijn de versterking van het Directoraat-generaal Douane en Accijnzen om ervoor te zorgen dat de inklaring van voedselproducten zo snel mogelijk wordt uitgevoerd, alle goederen die nog steeds buiten het eengemaakte loket worden ingeklaard worden opgenomen in het digitale systeem, alle politiebarrières en controleposten op het nationale grondgebied op de routes voor het vervoer van basisbenodigdheden worden weggenomen.
Het is de beurt aan de rijken
Blijkbaar gaat het om maatregelen die de pil voor de bevolking moeten vergulden. In werkelijkheid krijgt niemand nog kop of staart aan de houding van de overheid. Die wispelturigheid zet de deuren breed open naar de wildste speculaties van de mensen. Eerst was iedereen ervan overtuigd dat COVID-19 een ziekte van de blanken is die in Congo snel zou verdwijnen.
De wispelturigheid van de overheid zet de deuren breed open naar de wildste speculaties van de mensen.
Sommigen gaan nog veel verder in hun analyse: de leiders van dit land zijn grote opportunisten, beweren ze, en ze willen absoluut hun graantje meepikken van het manna van het coronavirus dat werd aangekondigd door de Wereldbank en de WHO. Iedereen weet hoeveel de ebola business heeft opgeleverd. De vorige minister van Gezondheid, Oly Ilunga, heeft er 5 jaar dwangarbeid voor gekregen (hij is in beroep gegaan). Dus moeten er snel meer gevallen komen: ze gaan dan fake gevallen verzinnen, zoals die van Lubumbashi of Ituri. Of ze bedenken een strategie met tegenstrijdige maatregelen om de bevolking zo in de war te brengen, dat die dan uiteindelijk volledig het vertrouwen in de overheid zal verliezen, de verkeerde dingen gaat doen, de statistieken naar omhoog zal drijven en hopelijk zo het steungeld zal aantrekken voor de vele slachtoffers, zodat de vetpotten kunnen worden uitgelikt. Kan het nog cynischer?
We mogen niet spelen met het leven van de mensen
Kardinaal Fridolin Ambongo gaf vandaag een persconferentie met deze boodschap: “De gouverneur van de stadsprovincie Kinshasa had besloten tot een tijdelijke thuisblijfplicht die vandaag in werking zou moeten treden. Gisteravond hebben we vernomen dat deze maatregelen werden uitgesteld. Dit laat de mensen, die zich er op hadden voorbereid, in een totale limbo achter. Dit uitstel geeft de indruk dat de regering in deze zo delicate kwestie als de volksgezondheid van onze mensen in een ernstige epidemische context, compleet in het duister tast.”
“Deze situatie is gewoon ondraaglijk. Laten we niet spelen met het leven van onze mensen, want alle leven is heilig”.
“Zeker, we begrijpen de beslissing van de gouverneur om de gefractioneerde thuisblijfplicht uit te stellen, die in ieder geval veel ernstigere gevolgen zou hebben gehad. Naar onze mening zou een volledige thuisblijfplicht beter zijn om de verspreiding van deze vreselijke epidemie te vertragen. Het is absoluut noodzakelijk dat dit gepaard gaat met humanitaire noodmaatregelen, d.w.z. het ter beschikking stellen van basisvoedingsmiddelen aan de meest behoeftigen, het verstrekken van gratis water en elektriciteit en het bestrijden van prijsspeculatie op de markt.”
Leger en politie moeten in het oog worden gehouden
Intussen gebeurt er dus amper iets in Kinshasa. Op whatsapp circuleren overvloedig veel beelden van hoe ordetroepen in Indië, Kenya en Oeganda de onwillige bevolking afranselt. In Rwanda vallen zelfs twee doden. Iedereen vraagt zich af hoe het er morgen in Butembo zal aan toe gaan, gelet op de trekkerbereidheid van leger en politie in het verleden.
“Zelfs al die agenten op wie we beroep doen voor onze veiligheid, op een gegeven moment slaan ze door!”
Mensenrechtenverdediger Fernando Nkana van Bukavu zegt het zo: “Wanneer er onpopulaire beslissingen worden genomen, moeten deze begeleid worden door maatregelen van toezicht, want de mens is bezeten door waanzin. Zelfs al die agenten op wie we beroep doen voor onze veiligheid, op een gegeven moment slaan ze door! Wij zetten alvast een monitoringsysteem op om te proberen eventuele afwijkingen in de toepassing van deze maatregelen te identificeren. We hebben toezicht nodig,” hamert hij.
Een TV van het ministerie
Dat er iets moet gebeuren met de kwaliteit van de communicatie is toch ook enkele bewindslieden niet ontgaan. De vorige Gouverneur van Noord-Kivu, thans Minister van Industrie, Julien Paluku Kahongya, roept op om elke dag op een vast uur een persconferentie te geven over de laatste ontwikkelingen, bijvoorbeeld om 17u. Maar hij krijgt geen gehoor. De twitteraccount van het Ministerie en van de Minister van Gezondheid zijn al een paar dagen stilgevallen. Het is de WHO die vanavond de 7 nieuwe gevallen aankondigt, allen in Kinshasa. De teller staat op 65 bevestigde gevallen (wellicht het tipje van de ijsberg) en 6 doden, allen in Kinshasa. Mensen van Beni schudden met hun hoofd: “meer dan drieduizend doden door de machetes van de ADF en meer dan 2000 ebolaslachtoffers in onze regio waren geen noodtoestand waard. Een handvol doden in de hoofdstad is dat wel. Is het leven van een Kinois dan zoveel meer waard dan dat van ons?”.
Eteni Longondo, Minister van Gezondheid, laat zich intussen vooral opvallen door zijn indrukwekkende garderobe. Niets dan bewondering voor zijn knappe Afrohemden. Over zijn beleidskeuzes rijzen er evenwel twijfels. Zijn manier om de communicatie te verbeteren bestaat erin om het Ministerie van Gezondheid uit te rusten met een eigen televisiekanaal: Minsanté TV.
Het volk mort: het nationale TV-kanaal RTNC is grotendeels ondergebruikt. Waar het was voor nodig om zoveel geld uit te geven voor een eigen TV van één ministerie? Hoeveel retro-commission heeft de minister daarvoor binnengerijfd? Sedert de president op TV5 Monde verkondigd heeft dat in Congo een retro-commission legaal is, hebben we al menig ambtenaar hier echo horen aan geven.
Minister Eteni Longondo en Professor Muyembe
Gelinkt aan het TV-kanaal werd ook een website opgezet van het Ministerie. Dit is eindelijk een initiatief dat wel wordt gewaardeerd, ook al rijzen er twijfels over de capaciteit van de beheerders om in real time te communiceren. Voor de meest recente cijfers moet je meestal toch nog elders op zoek. De site heeft wel duidelijkheid gebracht over het precieze aantal dodelijke slachtoffers. Dat blijken er 6 te zijn. Diverse bronnen schommelen tussen 4 en 8, hopelijk hebben ze niet gewoon een gemiddelde genomen. Over het geharrewar in Kinshasa vind je enkel een laconiek zinnetje: “De aangekondigde thuisblijfplicht is uitgesteld naar een latere datum”.
Wat als?
Vanavond is het echter opvallend stil in de media. Er wordt gefluisterd dat het coronavirus op hoog niveau heeft toegeslagen. Twee hooggeplaatste ambtenaren zijn overleden en sindsdien is het verdacht stil geworden op het kabinet van de president. Spraakvaar Vital Kamerhe, de kabinetschef, lijkt te zijn verzwonden. Zitten ze zelf in quarantaine? In buurland Rwanda, waar president Kagame gisteren via een opname de bevolking toesprak, vraagt ook iedereen zich af waar hij uithangt. Radio Trottoir meldt dat hij is opgenomen in een Londens ziekenhuis.
Sommigen durven al luidop dromen van een zuivering aan de top. “Misschien is het coronavirus een straf van God voor bewindslieden die hun eigenbelang voor dat van het volk zetten?” Het aantal Bijbelcitaten dat daarnaar verwijst neemt zienderogen toe op de sociale netwerken. Ik kan volledig begrijpen dat een bevolking die al decennialang snakt naar vrede, gerechtigheid en rechtvaardigheid zelfs in een volksvijand bij uitstek als COVID-19 een bondgenoot gaat zien, ook al zal over enkele dagen blijken dat niemand ontsnapt aan de blinde agressie van dat pakketje ribonucleïnezuren. Een mens heeft iets nodig om zich aan op te trekken.
Bron: MO-magazine, Ivan Godfroid, maart 2020