Zestig jaar na de onafhankelijkheid: “Het is aan Leopold II te danken dat wij nu Congolezen zijn” (CongoForum)

KINSHASA / BRUSSEL – Een gewezen senator, een zanger, iemand uit het verenigingsleven, een artiest, een student. Sommigen maakten de Congolese onafhankelijkheid in 1960 mee, maar niet iedereen. Allemaal zijn ze wel Congolezen. Quentin Warlop van de openbare omroep RTBF sprak met hen over de geschiedenis van Congo. De Congolezen geven stuk voor hun stuk hun eigen kijk en vertellen over hun realiteit nu.

Sinzo Aanza is een schrijver en visueel kunstenaar. Hij toont ons een straat. Niks buitengewoons. Er ligt gewoon asfalt in de straat. Toch voor een deel. “Hier zijn we bij de woning van één van de leden van de Congolese regering”, zegt de kunstenaar. “Een beetje verder is het gedaan met het asfalt, daar is de straat weer een aarden weg”.

Voor velen zal dit beeld de problemen van Congo goed illustreren. “Steeds meer mensen weten dat de centen slecht worden beheerd. Ook de modale Congolees weet dat. Het is bijna obsceen als je het leven van sommigen vergelijkt met dat van de meerderheid van de Congolezen”.

En toch waren de Congolezen op 30 juni 1960 erg hoopvol gestemd. Na jaren van kolonisatie hoopten ze op een toekomst met meer vrijheid en welvaart. De realiteit is echter totaal anders. “De onafhankelijkheid was goed”, zegt Florimond Muteba, de voorzitter van het bestuur van ODEP, een observatorium dat de evolutie van de overheidsschuld volgt. “Maar alle problemen van Congo en de chaos die we meemaakten, zijn te herleiden tot de slecht voorbereide onafhankelijkheid”.

Muteba (70) herinnert zich de gebeurtenissen van 1960 maar stelt nu wel vast dat er sinds jaren grote tekortkomingen zijn in Congo. “We hadden alle tijd om ons te herpakken. Maar we deden het niet. Het is niet de schuld van het Westen als we 60 jaar later nog altijd niet verder staan”. Sommige Congolezen, met name zij die het heel goed hebben, zeggen geregeld: “Doorlopen, er is niks te zien”. “Laat ons met ons volk doen wat wij willen”. “Laat ons ons land plunderen zoals wij willen”. Een verkeerde opstelling, vindt Muteba.

« Kolonisatie bracht vrede »

Léon Engulu (86) zat op de eerste rij begin 1960. Hij nam deel aan de legendarische Rondetafel in Brussel. Engulu was er samen met de toekomstige president van Congo, Joseph Kasa-vubu, en de toekomstige premier, Patrice Lumumba. “Wij drieën waren pioniers van de onafhankelijkheid”, aldus Engulu, die vroeger senator was. Hij was ook minister ten tijde van Mobutu.

“Als wij nu Congolezen zijn, is dat te danken aan Leopold II. Een buitenlander die onze volkeren, die afzonderlijk van elkaar leefden, kwam bijeenbrengen. Dankzij de kolonisatie was het gedaan met de stammenoorlogen. Dankzijn de kolonisatie was er vrede”.

Léon Engulu is nog altijd zeer helder ondanks zijn hoge leeftijd. Hij brengt hulde aan Leopold II en is ook kritisch voor de Congolezen: “Leopold II maakte de staat Congo. Uiteraard met een hoop fouten. Maar zelf begingen we ook fouten. We doodden zelfs onschuldigen”.

Wat heeft 60 jaar onafhankelijkheid nu opgeleverd? “Ik zal heel eerlijk antwoorden”, reageert Engulu. “In mijn ogen gaan we erop achteruit. Als ik vergelijk met de erfenis die we (van de Belgen) mee kregen, zie ik achteruitgang. In de tijd van Belgisch-Congo waren de scholen gratis en was de gezondheidszorg gratis. Dat is er nu niet meer. Er was toen ook weinig werkloosheid; we hadden heel weinig werklozen”;

Laag onderwijsniveau

In het Congolese onderwijs is het niveau aanzienlijk gedaald. Een vaststelling van een jonge Congolees, Daniel Aloterembi (25), die in zijn laatste jaar zit aan het IFASIC in Kinshasa. “Toen de Belgen kwamen, bouwden ze scholen en universiteiten. Zo konden onze voorouders en hun kinderen degelijk onderwijs genieten”.

Als man van de letteren begrijpt Aloterembi niet dat je in Congo kan afstuderen in de letteren zonder foutloos één zin in het Frans te kunnen schrijven. “Een grote ontgoocheling voor mij. De overheid moet proberen het niveau van ons onderwijs te verbeteren om vooruit te gaan. Het is onvoorstelbaar: het niveau van onze ouders, met hun middelbare studies, is hoger dan het onze! We moeten ons daarover vragen stellen en kijken hoe we dat probleem kunnen oplossen”.

Gebrek aan jobs

Werk vinden is in Congo een probleem van formaat. Voor veel jonge Congolezen is het een grote prioriteit. Eunice Etaka is juriste en lid van de burgerbeweging Lucha, een niet-partijgebonden en geweldloze organisatie die op 1 mei 2012 ontstond in Goma. Lucha kwam er omdat veel jongeren de algemene chaos in Congo kotsbeu waren. “80% van de Congolezen zit zonder werk”, vertelt Eunice. “Wat doen die? Momenteel is er een bijna complete chaos op sociaal, politiek en economisch”.

“Spijtig genoeg worden we nu anders gekoloniseerd. Niet langer officieel maar officieus. Er wordt nog altijd geplunderd, maar in een andere vorm. Onderhandelingen over onze grondstoffen gebeuren op een onzinnige manier. De behandeling van de Congolees als mens is problematisch. De Congolees wordt ongelijk behandeld, in eigen land en zelfs daarbuiten”.

Dingen doen bougeren

Toch spannen jonge Congolezen samen omdat ze dingen willen doen bewegen. Een goed voorbeeld: Prisca Manyala, voorzitster van de Congolese studenten: “Ik hoop dat Congo een overheid zal krijgen die rekent op haar burgers, en burgers die vertrouwen stellen in hun leiders. Ik wil een sterk Congo, een Congo dat vertrouwen inboezemt, een verenigd Congo zonder tribalisme, waar het regionalisme niet verwoest”.

Florimond Muteba (ODEP) ziet de jongeren als een manier om Congo positief te veranderen. “Onze toekomst ligt bij onze jongeren. Zij zal zullen helpen om ons te bevrijden van alle negatieve krachten die nu in Congo de toon bepalen. We moeten ons ontdoen van heel deze middelmatige politieke klasse”.

60 jaar na de onafhankelijkheid is de situatie in Congo vol contrasten. Het verleden is voorbij, en ingewikkeld. De Congolezen hopen nu op een nieuwe toekomst, welvaart en vrede onder de bevolking.

© CongoForum, 28.06.20 (db)

Naar een bijdrage van Quentin Warlop voor de RTBF.