Kanigula Mubagwa, rector van de katholieke universiteit in Bukavu: “Als ik hoop kan geven aan de jeugd, zal ik tevreden zijn” (Kerk & Leven)
Na een jarenlange carrière als hartfysioloog aan de KU Leuven keerde Kanigula Mubagwa (67) terug naar Congo. Hij werd er vorig jaar verkozen tot rector van de katholieke universiteit van Bukavu, in Oost-Congo. „Ik weet niet of ik nog genoeg neuronen zal hebben om na vier jaar mijn mandaat te hernieuwen”, lacht hij.
Zoals bekend staat Congo voor enorme uitdagingen. Dat weet Kanigula Mubagwa als geen ander. „Ik voel me altijd schuldig voor mijn volk als het slecht gaat met ons land. Als burger wil ik daar iets aan doen. Daarom besliste ik na mijn emeritaat mijn land een helpende hand toe te steken en terug te keren, al ben ik nooit uit Congo weggeweest. Het is zoals men zegt, als je ergens vandaan komt, kun je nooit volledig de band doorknippen.”
Hoe is de situatie in Bukavu momenteel?
Meestal hoor je niet veel over Afrika of over steden als Bukavu, tenzij in geval van oorlog, moordpartijen of corruptie. Veertig jaar geleden telde Bukavu bijna 100.000 inwoners, nu meer dan een miljoen. De bevolking groeit nu met bijna 3,1 procent per jaar en verdubbelt om de 23 jaar. Bij de onafhankelijkheid in 1960 telde Congo vijftien miljoen inwoners, nu meer dan honderd miljoen. Met de genocide in de jaren 1990 vluchtten meer dan een miljoen mensen naar het oosten van Congo. Zeker Bukavu kende een grote migratie van dorpelingen die bescherming zochten. Sindsdien heerst er onveiligheid door milities, maar ook als gevolg van de ‘artisanale’ exploitatie van mijnen, vooral kobaltmijnen, waar jonge werklozen proberen een manier te vinden om te overleven.
Veel Congolezen hunkeren naar stabiliteit. Welke rol speelt de Kerk daarin?
De Kerk in mijn land is een grote stabiliserende factor, in menig opzicht. Zo verliepen de jongste verkiezingen dankzij de Kerk wat minder corrupt. Ze speelt ook een belangrijke sociale rol door ziekenhuizen, de medische zorg en het onderwijs te organiseren. Het gaat om de morele en ethische vorming van de mensen. In Oost-Congo is zowat tachtig procent christen, van wie de helft katholiek. Een bisschop wordt er nog altijd met aanzien bejegend.
„Ik ben iemand die uitdagingen nodig heeft”, zei u ooit. Wat staat er bovenaan?
De belangrijkste rijkdom die Congo nodig heeft én verloren heeft, is vrede, stabiliteit en veiligheid. Daarvoor zijn politieke en militaire machten verantwoordelijk. Als academicus kan ik daar weinig aan doen. Wel kan ik een rol spelen door mensen een opleiding te geven, hen waarden en expertises laten ontwikkelen. Zo heeft Congo een ontzaglijk landbouwpotentieel dat niet wordt gebruikt, vaak door een gebrek aan investeringen, maar ook door een tekort aan kennis. Ook dat kan de universiteit verbeteren, want niettegenstaande dat potentieel komen nog altijd mensen om van de honger. Onze universiteit bezit 160 hectare land die ongebruikt blijft. Onze landbouwactiviteit levert amper 255 euro per maand op. Een schande. Een van mijn uitdagingen is om als universiteit aan te tonen dat we met beperkte middelen de landbouwexploitatie kunnen verbeteren, net als de gezondheidszorg. We moeten een voorbeeld stellen en de drijvende kracht zijn voor de rest van de bevolking.
Staat er een generatie intellectuelen klaar om de toekomst voor te bereiden?
Er bestond altijd al een laag van mensen die Congo beter willen maken. Alleen, die mensen hebben geen macht, zeker niet tijdens de dictatoriale jaren van Mobutu en Kabila. Je kon slechts je mening zeggen tot op een zeker niveau. Een grote handicap is en blijft de corruptie. Omdat er zo veel armoede is, probeert iedereen te profiteren van zijn macht en positie. De rijken omdat ze nog meer geld willen, de kleine mensen omdat ze moeten overleven.
Hoe gaat u om met het koloniale verleden?
Ik ben geen historicus, maar het is jammer dat die kwestie de huidige samenleving polariseert. Geschiedenis zou moeten dienen om onze eigen tijd en de toekomst beter te maken. In de koloniale periode gebeurden heel slechte dingen, maar ook goede dingen. Ikzelf ben een product van die kolonisatie. Men wil echter de zaken voorstellen alsof ze wit of zwart zijn, terwijl men gematigd zou moeten blijven. Ik ben trots dat we onafhankelijk zijn geworden, hoewel we onze onafhankelijkheid hebben misbruikt. Waarom wil men al die beelden van koning Leopold II vernietigen? Laat ze staan met de nodige duiding of plaats ze in een museum, met de nodige uitleg. Congolese politici vroegen ooit om de voorwerpen in het AfricaMuseum in Tervuren terug te brengen naar Congo. Mocht dat gebeuren, dan ben ik niet zeker of ze daar binnen tien jaar nog te zien zijn. België, Congo, Rwanda en Burundi zouden wel tot een soort co-eigenaarschap kunnen komen.
Wat is dan uw ultieme droom?
Als ik hoop kan geven aan de jeugd, zal ik tevreden zijn en heb ik mijn taak goed vervuld. Als je oud wordt, geeft het je voldoening wanneer je ziet dat kinderen en jongeren hoop hebben in de toekomst. Ik zal pas gelukkig zijn als Congo in vrede leeft en zijn ontwikkeling kan starten.
© Kerk & Leven – Patrick Verstuyft, november 2020
Beelden van rector Kanigula Mubagwa: © KU Leuven – Rob Stevens