Een verzwegen leven. Onze Congolese geschiedenis in België. Eva Kamanda en Kristof Bohez (recensie door Jef Abbeel)

Eva Kamanda (°1991) is presentatrice en actrice, haar partner Kristof Bohez (°1983) is journalist bij ‘Het Nieuwsblad’. Samen trokken ze naar allerlei archieven, bibliotheken, kerkhoven en getuigen en zo reconstrueerden ze het leven van François Kamanda, overgrootvader van Eva, die zich in 1930 in Brussel vestigde. Zijn eigen drie dochters wisten weinig te vertellen over het leven van hun vader.
Hij was afkomstig uit Kabinda, op de grens tussen de Kasai en Katanga. In 1920 werd hij gedoopt door Scheutist Samain en deed hij daar zijn eerste communie, in 1924 of 1925 trouwde hij daar. Hij werkte er voor de Scheutisten en daarna voor een koloniaal, rechter Henri De Raeck, die hem mee naar België bracht. Zijn familie en zijn eerste vrouw liet hij achter in Congo. De expo van 1930 in Antwerpen had een Congolees paviljoen met kijkdorp. Mogelijk ging Kamanda hier naartoe met De Raeck. Deze keerde in september 1930 terug naar Congo. Kamanda bleef in het chique Ukkel. In 1936 maakte kunstschilder Henri Logelain een mooi portret van hem. Het kwam via de collectie van de Union Minière gratis in het bezit van het Afrika Museum.
In 1942 trouwde Kamanda in Etterbeek met Lucienne Berger. Ze kwam uit een welgesteld Ukkels gezin met een eigen huis en toen al een auto. Haar vader en haar familie gingen niet akkoord met het huwelijk. Samen kregen ze drie dochters. De kinderloze De Raeck wou in 1943 hun eerste kind adopteren voor 1 miljoen BF, maar ze stonden het niet af.
Kamanda opende het eerste zwarte kapperssalon in Brussel, met vooral blanke klanten. Wellicht was hij gesponsord door Robert Logelain, de broer van de schilder. Die werd, als stichter van de illegale verzetskrant La Libre Belgique, in november 1941 opgepakt en naar Duitsland gevoerd. Op het kerkhof van Elsene vonden de auteurs de broers Logelain en Isidore Bataboudila terug in hetzelfde erepark voor verzetsstrijders. Bataboudila had Kamanda en Berger aan elkaar gekoppeld. Zijn zoontje had nog op de schoot gezeten van Von Falkenhausen, de militaire bestuurder. Zijn vrouw was namelijk Duitsgezind. De ca. 200 Congolezen die toen in België woonden, waren lid van de in 1919 door Paul Panda Farnana opgerichte ‘Union Congolaise’, maar ze werden met rust gelaten door de bezetter. Een aantal van hen zat in het verzet. François Kamanda kwam voor op lijsten en had contacten met bevriende verzetslieden.
Op de expo van 1958 werkte hij waarschijnlijk als gids. In 1960 vond hij dat de onafhankelijkheid te vroeg gekomen was. Hij kreeg een uitnodiging van koning Boudewijn om zijn haar te komen knippen, maar hij wou zijn klanten niet in de steek laten. In 1967 sneuvelde zijn kapsalon door de Etterbeekse stadsvernieuwing en verhuisde het naar het Jourdanplein. Ook daar zag hij er altijd netjes uit: stropdas en wit hemd. Er volgde nog een gedwongen verhuis naar een derde adres, maar zonder succes. In 1984 hing zijn portret uit 1936 op een expo van de ASLK: een triomf. Maar hij zelf wist dat niet. Hij overleed in 1986, zijn vrouw in 1997.

Beoordeling
Het boek is zeer vlot geschreven, in een voor iedereen begrijpelijke taal. Het is een emotionele ode aan de vroege generatie Congolezen in België. De auteurs hebben zeer ijverig gezocht in archieven en bij private getuigen. Ze zijn zeer betrokken in de strijd tegen racisme en voor een inclusieve samenleving.
Bij momenten hebben zij het wel meer over zichzelf dan over Kamanda. En hoewel zij het prima stellen, laten ze geregeld hun frustraties horen over alles en nog wat. Ze zijn ook zeer geëngageerd en weinig neutraal: dat blijkt vanaf het begin uit hun gekleurd woordgebruik (“roofeconomie”, “roofkoning”, … p. 18) of “Congolezen aan onderwijs onderwerpen” (p. 28).
Hun bibliografie is ook eenzijdig: uitsluitend antikoloniale titels, geen boek van Congolezen zoals Jean-Pierre Nzeza Kabu Zex-Kongo of Marcel Yabili, die lof hebben voor de kolonisator die ervoor zorgde dat Congo in 1960 aan de top stond in Afrika, terwijl de Congolese bestuurders het gedegradeerd hebben tot bijna het armste land van de wereld.
De Black Lives Matter-betoging wordt erbij gehaald met alle lof (p. 69-70), maar zonder enige kritiek op de massale plunderingen en vernielingen die ongestraft bleven. Het verzet schatten zij op 10% van de bevolking (p. 187): het was 5%, net zoals de collaboratie.
De kaart van Congo (p. 274) is goed bedoeld, maar zeer onduidelijk. Idem het kaartje op p. 193.
Bij een volgende druk mogen er heel wat taalfouten uit. Enkele voorbeelden: ‘het’ zeggenschap (p. 39) i.p.v. de; net als ‘ons’(p. 92) i.p.v. net als wij; onze drukke agenda ‘laten’ wat ruimte (p. 159) i.p.v. laat; het telegram ‘die’ (p. 224) i.p.v. dat; anderen ‘wiens’ mening (p. 224) i.p.v. wier; Henriette ‘diens’ dochters (p. 240) i.p.v. haar dochters; Bij ‘zij’ die (p. 275) i.p.v. bij hen die.
En dan de gallicismen: ‘Het is Eva die wijst op’ (p. 49) i.p.v. Eva wijst op; ‘Het is Eva die deze date regelde’ (p. 50) i.p.v. Eva regelde deze date; ‘Het is te zeggen’ (p. 61 + 201) i.p.v. dit wil zeggen; ‘Het zijn zij die een probleem hebben’ (p. 154) i.p.v. Zij hebben een probleem.
Tot slot de titel: verzwijgen is bewust, wellicht heeft niemand de brave Kamanda bewust verzwegen.
Vergeten zou dus juister zijn.

Referentie

Eva Kamanda en Kristof Bohez,

Een verzwegen leven
Onze Congolese geschiedenis in België.

Uitgeverij Vrijdag, Antwerpen, oktober 2022/augustus 2023
Paperback, 288 pagina’s, foto’s, kaartjes, bibliografie, € 24,95
ISBN 978-94-643-4115-7

© Jef Abbeel, Turnhout juli 2024 www.jefabbeel.be