Congolese regering is politieke reserveploeg, echte macht is schimmiger dan ooit (MO)
KINSHASA – Zeven maanden nadat de Congolese president Felix Tshisekedi de eed aflegde, werd deze week de nieuwe regering bekendgemaakt. De 65-koppige regering is een weerspiegeling van de nieuwe verdeling van de formele macht, waarbij het grootste deel van de taart aan oud-president Joseph Kabila is toebedeeld.
De erg grote regering telt vooral nieuwe namen. ‘Vooral trouwe medewerkers die schatplichtig zijn aan ofwel Tshisekedi, ofwel Kabila’, luidt de eerste bedenking van professor Bob Kabamba, politicoloog aan de universiteit van Luik.
Dat Kabila nu ook in de regering het grootste deel van de macht behoudt, ging niet zonder slag of stoot, denkt Congokenner Kris Berwouts: ‘Tshisekedi heeft zelfs meer uit de brand kunnen slepen dan zijn rekenkundige machtspositie deed verwachten.’
De nieuwe Congolese regering is de eerste onder premier Illunkamba en onder die vreemde Tshisekedi-Kabila-tandem. MO* verzamelde de eerste reacties.
Lang gewacht op witte rook
Dat Sylvestre Ilunga Illunkamba de ploeg van ministers zou leiden, was drie maanden geleden al bekend. Maar het duurde nog een poos voor zijn regeringsleden gevonden werden.
Dat het zo lang duurde, is volgens Bob Kabamba omdat er uit twee kampen heel wat veto’s kwamen. Die twee kampen zijn dat van de oude president (Kabila) en de nieuwe (Tshisekedi).
Hoewel in werkelijkheid Martin Fayulu de presidentsverkiezingen won, gooiden deze twee andere verliezers het na de stembusgang op een akkoordje. De internationale gemeenschap legden zich snel bij die situatie neer. Ook België erkende Tshisekedi vrij vlot als president. In september brengt hij een officieel bezoek aan ons land.
Tshisekedi kreeg het presidentschap, en Kabila mocht in ruil de meerderheid in het parlement en de provinciebesturen behouden. Ook de nieuwe regering zal voor een meerderheid uit Kabila-getrouwen bestaan.
‘Wat nu op tafel ligt, deze verdeling tussen de twee kampen, circuleerde al twee maanden geleden’, vertelt Congo-analist Kris Berwouts. ‘Wie hoeveel ministers kreeg, daar waren ze het heel snel over eens. Het was de verdeling binnen de twee kampen die zorgde voor vertraging.’
Volgens professor Kabamba hebben Tshisekedi en Kabila elkaar ook veel veto’s gestuurd: ‘Thisekedi wilde geen mensen die onder internationale sancties vallen. En Kabila van zijn kant wilde geen mensen die zijn coalitie verlaten hebben en naar Tshisekedi’s kamp zijn overgelopen.’
Geen oude rotten in regering
‘Tshisekedi mag dan wel tot ieders verbazing president geworden zijn, een verandering van staatshoofd schepte bij een deel van de bevolking toch verwachtingen’, denkt Berwouts. ’Kan hij een einde stellen aan bestuurlijke wanpraktijken, bijvoorbeeld? Hoe kan je dat gestalte geven? Een van de mogelijkheden was om ervoor te zorgen dat niemand van de nieuwe ministers op een internationale sanctielijst staat. En dat is gelukt. Dat is niet onbelangrijk.’
‘Dat was voor Tshisekedi belangrijk’, zegt ook Nadia Nsayi, beleidsmedewerkster bij Broederlijk Delen en Pax Christi. ‘Geen oude rotten in de regering. Hier en daar een aantal figuren die al even meegaan, maar toch opvallend veel nieuwe gezichten.’
‘Kabila en Tshisekedi hebben geen behoefte aan een derde sterke figuur als eerste minister’
Bob Kabamba ziet in de vele nieuwe namen een andere strategie: ’De regering ligt in de lijn met de benoeming van Illunkamba als eerste minister. Toen zijn naam uit de bus kwam, moesten heel wat analisten ver gaan zoeken naar info over de man. Sinds zijn aanstelling zien we de eerste minister enkel in het bijzijn van Kabila of Tshisekedi. Er is geen behoefte aan een derde sterke figuur, die een van de twee zou overschaduwen. Een derde poot van de macht zou onbeheersbaar zijn’.
Volgens Kabamba past de keuze voor veel nieuwe ministers in diezelfde strategie: ‘Men wil geen grote, sterke figuren, maar spelers die trouw zullen blijven aan een van de twee grote leiders, Tshisekedi en Kabila.’
‘Het feit dat de nieuwe Congolese regering niet vol oude gieren en hyena’s zit, geeft toch hoop’, vindt Kris Berwouts. Maar Erik Kennes, coördinator van de projecten in Congo van 11.11.11., ziet achter veel namen toch oude krokodillen: ‘Toen bleek dat Tshisekedi nieuwe mensen wilde, heeft Kabila van de nood een deugd gemaakt en kleine garnalen benoemd. Die zijn dus bijna allemaal afhankelijk van een politieke peter.’
Kennes vreest bovendien dat er veel conflicten zullen ontstaan tussen de nieuwelingen en zij die denken dat het misschien wel hun laatste kans is om mee te spelen. ‘Daar komt nog bij dat geen enkele belangrijke beslissing mogelijk zal zijn zonder compromis tussen Tshisekedi en Kabila.’
Meer vrouwen, meer jongeren
De vernieuwing heeft in elk geval als voordeel dat er ook een verjonging en vervrouwelijking plaatsvond. Volgens Nadia Nsayi wilde Tshisekedi daar ook een punt van maken: ‘17 procent vrouwen in de regering is nog steeds weinig, maar het is al beter dan bij de vorige.’
Opmerkelijk is volgens haar ook de nieuwe vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken: ‘Marie Ntumba Nzeza is een vrouw die al heel lang actief is bij de UDPS van Tshisekedi. Ze stond aan het hoofd van de vrouwenliga van zijn partij. Ze is getrouwd met een oude diplomaat uit het Mobututijdperk. Of haar netwerk nog sterk genoeg is om een nieuwe dynamiek te geven aan de diplomatie, dat valt af te wachten.’
Nsayi vindt dat enkele jonge mensen in het oog springen in de nieuwe ministerploeg: Billy Kambale bijvoorbeeld, van de partij van Vital Kamerhe, die zich achter Tshisekedi schaarde en zijn kabinetschef werd. ‘Kambale was tijdens de campagne erg actief op terrein. Hij heeft daardoor bij veel jongeren krediet opgebouwd. Hij wordt nu minister van Jeugd.’
‘De nieuwe minister van Toerisme, Yves Bonkulu, is de nationale voorzitter van de jongerenliga van de UDPS. Hij creëerde na de bekendmaking vrij snel een twitteraccount om de toeristische mogelijkheden van Congo aan te prijzen.’
Ongeziene constructie
‘Wat zal de beweegruimte van die nieuwe regering zijn?’, vraagt Nsayi zich af. Kris Berwouts wijst nog eens op de vreemde constructies tussen de twee presidenten, de voormalige en de huidige: ‘We zitten in een situatie die niemand kent, want we hebben dit nog nooit meegemaakt in Congo.’
‘Het deel van de koek dat Kabila kon verdelen, is kleiner geworden. Enkele grote namen passen helemaal niet meer in het plaatje. Dat verzwakt Kabila.’ Berwouts vindt ook dat Tshisikedi, ondanks zijn zwakke positie, het machtsspel met Kabila niet slecht gespeeld heeft. Hij kon meer invloed verwerven dan gedacht.
‘Congo heeft een lange traditie waarin het beleid niet geformuleerd wordt binnen de formele instellingen, maar via parallelle circuits’
Maar de effectieve macht, die ligt in Congo traditioneel niet enkel bij de formele instellingen, waarschuwen de verschillende analisten.
‘Congo heeft een lange traditie waarin het beleid niet bepaald wordt binnen de formele instellingen, maar via parallelle circuits’, aldus Berwouts. En die parallelle machtsstructuur wist Kabila vanuit zijn presidentieel paleis in het verleden goed te bespelen. ‘Zowel de formele als parallelle structuur werden geleid door dezelfde persoon. Dat is nu niet langer het geval.’
De strijd om deze parallelle machtsstructuren onder controle te krijgen zal volgens Berwouts een heel belangrijke rol spelen in de machtsstrijd tussen de president en de oud-president. ‘De strijd is nog lang niet gestreden.’
Kwade baronnen
Professor Kabamba kijkt met interesse naar de posten die nu nog in de aanbieding zijn, zoals die van kabinetschefs en ambassadeurs: ‘Hiermee kunnen nog enkele scheeftrekkingen worden rechtgezet. Sommige provincies zijn bijvoorbeeld nog niet vertegenwoordigd, andere zijn oververtegenwoordigd.’
‘Maar de belangrijkste posten zijn verdeeld. Het is afwachten wat sommige ontgoochelde kleppers zullen doen.’ Berwouts vraagt zich af hoe zij zullen reageren.
‘Kabila’s baronnen zijn ongetwijfeld kwaad dat ze niet in de regering zetelen’, vreest 11.11.11-projectcoördinator Kennes. ‘Ze zullen er alles aan doen om die regering snel te doen vallen. Het resultaat is volgens hem een vrij explosieve cocktail. ‘Een bekwame eerste minister zou orde op zaken kunnen stellen, maar het is twijfelachtig of Ilunga daar de nodige onafhankelijkheid voor heeft.’
Geld gezocht
Ondertussen loopt het kostenplaatje van de machtsstrijd op. Omdat Kabila weigert het presidentiële paleis te verlaten, worden de oude vertrekken van de vroegere president-dictator Mobutu weer opgesmukt. Zo hoopt Tshisekedi zichzelf toch de nodige presidentiële allure te geven.
‘Als het budget in dezelfde verhouding stijgt, dan moeten we er rekening mee houden dat de nieuwe regering 400 miljoen dollar per jaar zal kosten’
Het feit dat de nieuwe regering 65 leden bedraagt, is volgens Kabamba ook problematisch voor de begroting. ‘De vorige regering kostte 350 miljoen dollar per jaar. Toen waren ze met meer dan vijftig. Nu zijn ze met meer dan zestig. Als het budget in dezelfde verhouding stijgt, dan moeten we rekening houden met een jaarlijkse kost van 400 miljoen dollar per jaar. Dat is toch veel geld. Als je even rekent hoeveel scholen je daarmee zou kunnen bouwen…’
Volgens Berwouts zijn de wittebroodsweken van Tshisekedi met deze bekendmaking van de nieuwe regering nu echt wel voorbij. Het is tijd om enkele beloftes waar te maken. ‘Een van de zaken die hij beloofd heeft, is dat onderwijs gratis wordt vanaf het schooljaar 2019-2020. Dat is volgende week.’
‘Een werkgroep heeft geconcludeerd dat daarvoor 2,5 miljard nodig is. Dat geld is op dit moment niet beschikbaar’, weet Nadia Nsayi. Het zijn deze sociale thema’s waar mensen vooral mee bezig zijn, merkt zij op het terrein. ‘En niet zozeer de analyses van de nieuwe regering en de achterliggende politieke spelletjes.’
Bevolking snakt naar veiligheid en vooruitgang
De bevolking wil nu vooral dat er iets verandert, daar zijn alle analisten het over eens. ‘Veiligheid is prioritair, en een einde maken aan de ebolacrisis. De levensomstandigheden moeten ook beter.’ Dat zijn de verwachtingen die Nadia Nsayi vandaag in Congo hoort.
De nieuwe regering moet prioriteit geven aan de strijd tegen gewapende groepen in Noord-Kivu, zo liet Edgard Mateso, ondervoorzitter van het middenveldplatform van die regio, weten aan CongoForum. Tal van rebellengroepen maken dagelijks dodelijke burgerslachtoffers in zijn streek.
’Wij burgerorganisaties willen dat de overheid andere partners betrekt bij de strijd tegen ebola’, voegt hij er nog aan toe. De ziekte maakt momenteel ook veel doden in de regio. De onveiligheid in de regio bemoeilijkt het weerwerk tegen ebola.
Dat de departementen van Defensie en Justitie in handen blijven van Kabila-getrouwen belooft volgens Nsayi weinig goeds. ‘Als je een antwoord wil bieden op de onveiligheid in het oosten, dan moet het leger hervormd worden. Dat is nu in handen van het oude regime. Ik betwijfel of ze die hervorming nu wél zullen doorvoeren’.
‘Het feit dat Tshisekedi Justitie niet kreeg, zal hem ook nog verzwakken. Het zal bijvoorbeeld moeilijk zijn om bepaalde onderzoeken te doen naar misdaden die gepleegd zijn onder het regime van Kabila.’
‘Maar, Kabila mag dan wel de instellingen in zijn greep houden, Tshisekedi is de echte president’, benadrukt Nsayi. ‘Als hij erin slaagt zich te manifesteren en zich assertief op te stellen, dan sluit ik niet uit dat hij meer en meer aanhang zal winnen. Zelfs bij de aanhangers van het platform van Kabila.’ De teerling is nog niet geworpen.
© MO-magazine – Elien Spillebeen, 30.08.19
Beeld: president Félix Tshisekedi (links) en zijn voorganger Joseph Kabila
Bron: Deutsche Welle