Congodebat (5), Ivan Godfroid: “We moeten feiten erkennen én bruggenbouwers zijn”

Het debat over Congo en het Belgische koloniale verleden woedt volop. CongoForum wil graag uiteenlopende stemmen van Belgen en Congolezen hierover aan het woord laten. Ivan Godfroid is regionaal directeur van Rikolto (het vroegere Vredeseilanden) in Oost-Congo en leidt een programma dat gezinsboeren ondersteunt om zich te organiseren in coöperaties om meer en beter te kunnen produceren en samen hogere prijzen te kunnen onderhandelen voor hun kwaliteitsproducten op de wereldmarkt en in de steden.

Het debat over ons Congoverleden woedt volop. Wat moet er gebeuren met standbeelden van Leopold II en andere koloniale standbeelden?

Ivan Godfroid: “De koloniale beelden moeten bewaard blijven opdat de generaties van de toekomst zouden kunnen blijven zien hoe in de twintigste eeuw beeldvorming werd gebruikt om een ethisch onverantwoord systeem aanvaardbaar te maken. Ik kan me geen betere plaats inbeelden om ze samen te brengen dan het grote park rond het Museum van Tervuren, uitgerekend de plek waar de geest van Leopold II tot het einde der tijden zal blijven rondzwerven”.

Er is veel discussie over de periode van Congo-Vrijstaat (1885-1908), de periode van Belgisch-Congo (1908-1960)? Komen die periodes genoeg aan bod in het onderwijs in België? Wat ontbreekt (of niet)? Hoe kan het anders?

Ivan: “De ethische dimensie ontbreekt. Kinderen leren alleen de historische feiten zonder dat de ethische dimensie daarbij wordt toegelicht. Er zijn nochtans genoeg mensen van Congolese afkomst in België die kunnen meewerken aan een lessenpakket daarover, en ervaringsdskundigen uit de koloniale periode zijn er ook nog. Het is belangrijk dat er tijdens de lessen in discusie wordt gegaan met de leerlingen zodat ze zich een eigen mening vormen over toen en de gevolgen daarvan tot nu”.

Sommigen pleiten voor een inclusieve benadering in het onderwijs, waarbij de informatie over het Congoverleden in alle facetten wordt gebracht, zonder enige vooringenomenheid. Zeker bij afstammelingen van ‘Belgen uit de kolonie’ zal deze vraag leven. Akkoord?

Ivan: “Onderwijs geven zonder vooringenomenheid is wellicht onmogelijk. Elke leerkracht, elke genodigde in de klas zal een eigen standpunt hebben. Belangrijk is wel dat uiteenlopende meningen aan bod kunnen komen en dat de leerlingen daarover dan in debat kunnen gaan om hun eigen mening te vormen”.

Wat met de periode 1960-2020, waarover veel te vertellen is? Kan / mag die ook op onze scholen aan bod komen?

Ivan: “Rekening houdend met de historische banden tussen Congo en België vind ik het normaal dat ook deze periode wordt belicht. Op geen enkele andere plaats in het buitenland heeft België zoveel invoed kunnen hebben als in Congo, en zodoende blijft ook dit deel van onze Belgische geschiedenis. Lessen over die periode in Congo zijn bovendien ook meteen illustraties van de grote wereldtendenzen, toegepast op de Congo-België-relatie”.

In het huidige klimaat wordt er veel heen en weer geroepen. Er zijn slogans, kreten, clichés. Standbeelden worden van hun voetstuk gehaald of beschadigd. Hoe kunnen we tot een meer volwassen en evenwichtig maatschappelijk debat komen, met oog voor de gevoeligheden van diverse bevolkingsgroepen?

Ivan: “Als mensen niet open staan voor debat is dit onmogelijk, vrees ik. Het is belangrijk dat de standpunten van Congolezen in Congo zelf meer kunnen worden gehoord omdat er bij hen meer nuance te horen is en omdat zij meer naar de toekomst kijken dan naar het verleden. Misschien dat dit helpt om meer evenwicht te brengen? Ook historisch onderzoek, gedaan door Congolezen, ontbreekt nog grotendeels, met uitzondering van zij die in België zijn opgegroeid. Ik vind dat België de moed zou moeten hebben om aan Congolese historici werkbeurzen te geven om de geschiedenis van Congo volledig te schrijven vanuit een Congolees perspectief. Want vanuit de Congolese overheid zal zo’n initiatief er wellicht nooit komen. Dat zou een vorm van herstel zijn: herstel van het evenwicht in de geschiedschrijving”.

Is er ruimte voor een meer verbindend discours dat de kloof tussen Congolezen en Belgen niet vergroot maar verkleint?

Ivan: “Die ruimte is er nu amper nog maar ze zou kunnen groeien vanuit een evenwaardige samenwerking rond historisch onderzoek in Congo en co-investeringen in de sociale economie”.

Wat kan België doen om de verbondenheid van dit land met Congo – door de historische feiten – te versterken? Welke concrete stappen of maatregelen kunnen bijdragen tot een betere situatie voor de Congolezen in de DR Congo?

Ivan: “België kan mee investeren in de sociale economie. Geen eenzijdige hulp van België aan Congo, maar samen economische projecten uitwerken waarin beide partijen investeren. Daarbij vooral mikken op de sector die de grootste impact heeft: de landbouwsector (70% van de bevolking) en daarbij veel aandacht geven aan de transformatie van landbouwproducten, zodat in Congo zelf meerwaarde wordt gecreëerd en jongeren in eigen land een job kunnen vinden. Het post-coronatijdperk biedt daar een uitstekende kans toe. De overmatige afhankelijkheid van voedselimport in Congo (2 miljard dollar per jaar) heeft Congo erg kwetsbaar gemaakt en er moet daarom dringend werk worden gemaakt van de voedselsouvereiniteit van het land”.

“Verder moet een strategie worden uitgewerkt die ook bijdraagt tot voedseldemocratie: door het engagement te vragen van hun overheid om mee te werken aan duurzame voedselsystemen in de steden zal de agrarische bevolking er misschien wel in slagen om economische en politieke structuren dermate te hertekenen dat ze ook reëel bijdragen tot echte inclusieve basisdemocratie en ook inspirerend werken om de alsmaar luider klinkende roep om decentralisatie mee invulling te geven vanuit een dynamiek om de eigen bevolking te voeden. Ook in België is dit broodnodig en de twee landen zouden synchroon kunnen experimenteren en van elkaar leren, en daarbij ervaringsdeskundigen uitwisselen (niet alleen theoretici) en gemeenschappelijke leerprocessen cocreëren met eigen invullingen per land en per regio”.

Wat is je mening over Belgen (of Congolezen) die de onderlinge banden graag willen verbeteren, versterken, intensiveren?

Ivan: “Wij zijn bruggenbouwers tussen beide landen. We doen dat niet vanuit een schuldbesef om historische fouten te helpen rechtzetten, want die zijn niet recht te zetten: het verleden kan je niet veranderen, maar de toekomst wel. Daarbij moet je het verleden niet verdoezelen of vergoelijken, zoals veel te lang is geprobeerd, maar de feiten erkennen, het systeem blootleggen, de perverse gevolgen daarvan die nazinderen tot vandaag identificeren en neutraliseren en nieuwe vomen van win-winsituaties voor beide landen creëren op economisch, politiek, cultureel, technisch en ecologisch vlak”.

© CongoForum, 22.06.20 (db)