François Kamanda, een Congolees die in de jaren 1930 in België belandde (CongoForum)

KINSHASA/BRUSSEL – De actrice, presentatrice en schrijfster Eva Kamanda heeft geprobeerd het leven te reconstrueren van haar Congolese overgrootvader, die als zoon van een magistraat naar België kwam. De resultaten van haar onderzoek, uitgevoerd in samenwerking met journalist Kristof Bohez, zijn gepubliceerd in een boek. Eva Kamanda werd uitgenodigd door Le Mug om ‘Une vie sous silence’ voor te stellen.

Eva Kamanda vraagt zich al haar hele leven af waar ze vandaan komt. De moord op de zwarte Amerikaan George Floyd was een keerpunt en ze besloot haar familie te ondervragen om erachter te komen wat er met haar naasten was gebeurd. Als een legpuzzel probeerde Kamanda de fases in het leven van haar overgrootvader in elkaar te passen. “Ik ben de vierde generatie en ik ben de eerste in mijn familie die vragen stelt. Er heerste een echte stilte tussen de generaties. En er waren vooral weinig antwoorden, zelfs van de twee nog levende dochters van François, die weinig weten over het leven van hun vader.

Erg zeldzaam gemengd huwelijk

Tegelijkertijd is er een foto, die dient als omslag van het boek. Lucienne, haar overgrootmoeder, staat naast haar man, François Kamanda, voor het gemeentehuis van Etterbeek in 1942! Een erg zeldzaam gemengd huwelijk voor die tijd. Het jonge koppel keek heel ernstig, hun gezichten gesloten, zelfs droevig. Geen familie of vrienden in de buurt: het pasgetrouwde stel vierde hun verbintenis alleen. De familie Kamanda is in Congo, en Luciennes familie keurt deze gemengde verbintenis niet goed en woont het huwelijk niet bij.

Langzame emancipatie in jaren 1930

François Kamanda verliet Congo en kwam in 1930 aan in België in de haven van Antwerpen. Hij vergezelde zijn koloniale baas, een rijke magistraat, als ‘boy’ en vertaler, vermits hij naast Frans ook verschillende Congolese talen sprak. Ver van zijn naaste familie woonde hij nu in Ukkel, in het kippenhok “omdat de ‘boy’ niet in dezelfde kamers kon zijn als de vrouw van de meester”. In de loop der jaren werd hij kapper, opende zijn eigen salon en werd hij zelfstandig, maar zijn relatie met de magistraat zou altijd ingewikkeld blijven, in een geest van onderwerping.

Congolees verzet tijdens Tweede Wereldoorlog

Kamanda leerde Lucienne kennen via een wederzijdse kennis, een Congolees die sterk betrokken was bij het Verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Waren de overgrootouders van Eva Kamanda lid van het Verzet? Er is geen antwoord op deze vraag. De acties van Congolese verzetsstrijders zijn gewoon niet gedocumenteerd. “De verhalen van mensen uit voormalige kolonies komen altijd op de tweede plaats. Met dit boek proberen we de geschiedschrijving van België te vervolledigen.”

In het boek vertellen de twee auteurs over de talrijke ontmoetingen bij de ‘Union Congolaise’ en de vele mannen die werden gerekruteerd om zich bij het Verzet aan te sluiten, bijvoorbeeld om gratis krantjes te verdelen.

Nog een verrassing: het AfrikaMuseum heeft een portret van François Kamanda, geschilderd door een Brusselse kunstenaar. “We gingen het bekijken met mijn oma en het was alsof we de levende man gingen ontmoeten, het was bijna heilig! We wisten niet eens dat dit schilderij bestond.” Opgeslagen in het magazijn, leek het museum ook niet te weten dat het portret, nu te zien in het museum, bestond.

Door het onderzoek naar haar familiegeschiedenis bracht Eva Kamanda een heel deel van de gedeelde geschiedenis aan het licht. Het is een begraven geschiedenis die moeilijk te documenteren is, niet in het minst door het stilzwijgen van de betrokkenen. “Toen mijn overgrootvader voet zette in Antwerpen, liet hij alles achter wat zwart was, alles wat Congolees was, want dat was hem opgedragen”.

© CongoForum, 17.06.24 (rk)

Beeld – bron: ‘Une vie sous silence’/Racine